Γράφει ο Δρ. Μαρίνος Βουκής

ΚΑΤΑ τους αρχαίους Έλληνες αν ο άνθρωπος σέβεται τη φύση, δηλαδή τον κόσμο ο οποίος αποτελεί τον χορηγό και διδάσκαλό του, τότε θα κατορθώσει να ευδαιμονήσει, δηλαδή να ευτυχήσει και να ακμάσει. Το κίνημα που σήμερα ονομάζεται Αειφόρος Ανάπτυξη (ΑΑ) αρχικά επικεντρώθηκε σε οπτικά ορατές περιβαλλοντικές επιπτώσεις στον αέρα, στο νερό και στο έδαφος. Εν συνεχεία ενσωμάτωσε τις τοξικές ουσίες, το όζον της στρατόσφαιρας, την κλιματική αλλαγή, την έλλειψη νερού, την καταστροφή του οικοσυστήματος και την εξάλειψη των σπάνιων ειδών του. Από το 1987 και μετά, με τη δημοσίευση της Brundtland Commission Report για την ΑΑ (United Nations Brundtland Commission, 1987), δημιουργήθηκε μεγάλο ενδιαφέρον για την εισοδηματική ανισότητα, τη δίκαιη αντιπροσώπευση, την ασφαλή αφυπηρέτηση, τη διαφάνεια και τις ασφαλείς συνθήκες εργασίας, φτάνοντας σήμερα στο κατά κόρον χρησιμοποιούμενο «Triple Bottom Line» (TBL) το οποίο προκύπτει από την ανάγκη για ταυτόχρονη και ισάξια προσπάθεια για τριπλό κέρδος σε: Κοινωνία (People), Περιβάλλον (Planet) και Οικονομία (Profit/Economy).

Η Αειφόρος Ανάπτυξη αποτελεί τον πιο ολοκληρωμένο ακαδημαϊκά όρο, αφού περιγράφει τόσο τον τρόπο που ο οργανισμός αντιδρά στις προσδοκίες των εμπλεκομένων/συμμετεχόντων (stakeholders) με τον οργανισμό, όσο και τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται τους πόρους του αλλά και τα παράγωγα που προκύπτουν από τις λειτουργίες του. Ανακεφαλαιώνοντας, ο όρος ΑΑ περιλαμβάνει:
• μια ευρεία άποψη με κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά αποτελέσματα
• μια μακροπρόθεσμη προοπτική, που ασχολείται με τα ενδιαφέροντα και τα δικαιώματα των σημερινών και των μελλοντικών γενεών
• μια περιεκτική προσέγγιση για ενέργειες που αναγνωρίζει την ανάγκη όλοι οι άνθρωποι να εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων οι οποίες επηρεάζουν τη ζωή τους.

Ο ρόλος των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων

Η διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον και την ανάπτυξη που πραγματοποιήθηκε το 1992 στο Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας ενέπλεξε ΑΕΙ, οργανισμούς και οργανώσεις ανά το παγκόσμιο, δημιουργώντας τη μελέτη «το μέλλον που θέλουμε» (the future we want) (United Nations, 1992). Έπειτα δημιουργήθηκαν δίκτυα ΑΕΙ που προωθούν την εκπαίδευση για την ΑΑ όπως το Copernicus Alliance που γεννήθηκε τον αμέσως επόμενο χρόνο (1993), το Mainstreaming Environment and Sustainability in African Universities (MESA) στην Αφρική (2004), το Education for Sustainability Western Network (EFS West) που δημιουργήθηκε στις ΗΠΑ το 2001 και μετεξελίχτηκε σε Association for the Advancement of Sustainability in Higher Education (AASHE) το 2006 και το Australian Universities Environmental Management Network (AUMEN) που ιδρύθηκε το 1990 στην Αυστραλία και αργότερα μετεξελίχτηκε σε Australian Campuses Towards Sustainability (ACTS) το 2006.

Στη διεθνή βιβλιογραφία περιλαμβάνονται αρκετές δημοσιεύσεις που σχετίζονται με τα κίνητρα των ιδίων των ΑΕΙ για να προβούν στις ενέργειες εκείνες οι οποίες θα τα καταστήσουν «ζωντανά εργαστήρια» για την ΑΑ. Ως κυριότερο κίνητρο καταγράφεται η επίτευξη της δικής τους αποστολής για να υπηρετούν την κοινωνία στην οποία ανήκουν. Ο Αμερικανός Anthony Cortese, ένας πρώιμος ηγέτης στη δημιουργία ευαισθησίας σχετικά με την εκπαίδευση για την ΑΑ, σε ένα σύγγραμμά του με τίτλο «Ο ρόλος της Ανώτατης Εκπαίδευσης στην επίτευξη μιας αειφόρου κοινωνίας» (1992) υποστηρίζει πως τα ΑΕΙ φέρουν μια βαθιά, ηθική ευθύνη για την αύξηση της ευαισθητοποίησης, της γνώσης, των δεξιοτήτων και των αξιών που απαιτούνται για τη δημιουργία ενός δίκαιου και βιώσιμου μέλλοντος. Ο εμπειρογνώμονας της ελληνικής κυβέρνησης, Δρ. Νίκος Τράντας, συμπληρώνει πως τα ΑΕΙ έχουν βασικό ρόλο στην επίτευξη της Αναπτυξιακής Ατζέντας 2030 του ΟΗΕ και των στόχων που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση σχετικά με την ΑΑ (2017).

Το παράδειγμα του ΤΕΠΑΚ

Το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΤΕΠΑΚ) καλωσόρισε τους πρώτους φοιτητές του το 2007 και έδειξε από τα πρώτα κιόλας χρόνια της λειτουργίας του, την ευαισθησία του στα θέματα σχετικά με την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΑΑ). Το 2010 συστάθηκε Γραφείο Περιβαλλοντικής Πολιτικής, ενώ είναι το μοναδικό Πανεπιστήμιο της Κύπρου που συγκεντρώνει τις περιβαλλοντικές δράσεις του κάτω από ένα γραφείο. Το 2011 έλαβε έγκριση της Περιβαλλοντικής Πολιτικής του από το Συμβούλιο του Πανεπιστημίου η οποία επικαιροποιήθηκε το 2017. Σκοπός του εν λόγω Γραφείου που ονομάζεται green@cut είναι η μείωση του περιβαλλοντικού αντίκτυπου του ΤΕΠΑΚ, η εφαρμογή νέων τρόπων περιβαλλοντικής διαχείρισης, η ενσωμάτωση περιβαλλοντικών δικλείδων σε κάθε ενέργεια και διεργασία του Πανεπιστημίου, η ευαισθητοποίηση της πανεπιστημιακής κοινότητας αλλά και η ανάδειξή του ως πρωτοπόρο σε θέματα ΑΑ. Το 2017 και το 2020 συστάθηκαν οι υβριδικές ομάδες «Αειφορικής Παιδείας, Έρευνας και Ανάπτυξης» και «Επιτροπή 17 Στόχων ΑΑ» αντίστοιχα, αποτελούμενες από ακαδημαϊκό και διοικητικό προσωπικό, με στόχο την οργάνωση και την καθοδήγηση του ΤΕΠΑΚ στον τομέα της ΑΑ.

Σήμερα το ΤΕΠΑΚ περήφανα εφαρμόζει πλέον ένα ολοκληρωμένο μοντέλο ενσωμάτωσης της ΑΑ στους 5 πυλώνες του: Διδασκαλία, Έρευνα, Λειτουργίες, Κουλτούρα, Άνοιγμα / Προώθηση στην Κοινωνία.

• Στον πυλώνα της Διδασκαλίας, ομάδα εργασίας ήδη εργάζεται με ακαδημαϊκό προσωπικό και ενσωματώνονται έννοιες της ΑΑ στα υπάρχοντα μαθήματα / προγράμματα σπουδών, ενώ το Πανεπιστήμιο, σε συνεργασία με τα υπόλοιπα 7 ξένα τεχνολογικά πανεπιστήμια εταίρους που μαζί αποτελούν το Ευρωπαϊκό Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο, οργανώνουν τη δημιουργία νέων σχετικών προγραμμάτων σπουδών.
• Στον πυλώνα της Έρευνας, αρκετά μέλη του ακαδημαϊκού προσωπικού του ήδη έχουν εμβαθύνει ερευνητικά στο πεδίο της ΑΑ και ταυτόχρονα επιτυγχάνουν την προσέλκυση ερευνητικών κονδυλίων μέσω ανταγωνιστικών διαδικασιών. Αυτό έχει άμεσο θετικό αντίκτυπο στον πυλώνα της Διδασκαλίας, αφού η γνώση μεταφέρεται αργότερα στους φοιτητές.
• Στον πυλώνα των Λειτουργιών, το ΤΕΠΑΚ έχει επιτύχει την προσαρμογή των πλείστων λειτουργιών του με βάση την ΑΑ, ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής: πράσινες προδιαγραφές στις προκηρύξεις δημόσιων διαγωνισμών του, διαχείριση αποβλήτων, ανακύκλωση (π.χ. συσκευασιών, χαρτιού, πλαστικού και εξοπλισμού), εξοικονόμηση ενέργειας, σχεδιασμός και ανάπτυξη κτιρίων με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας, σχεδιασμός στρατηγικού πλάνου ενεργειακής αναβάθμισης υπαρχόντων κτιρίων, εγκατάσταση φίλτρων νερού και ψυγείων με φίλτρα και πράσινη μετακίνηση.
• Στον πυλώνα της Κουλτούρας, πέτυχε όχι μόνο τη δημιουργία εσωτερικών πολιτικών που προωθούν την ΑΑ αλλά κυρίως την ευαισθητοποίηση του προσωπικού και των φοιτητών του σε σχετικά θέματα. Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής: δωρεάν παροχή ποδηλάτων στην πανεπιστημιακή κοινότητα για μετακινήσεις στη Λεμεσό, εφαρμογή ηλεκτρονικής πλατφόρμας διαχείρισης πληρωμών, εφαρμογή ηλεκτρονικής υπογραφής, αντικατάσταση πλαστικών ποτηριών μιας χρήσης με κομποστοποιήσιμα, θέσπιση φοιτητικού βραβείου ήθους και κοινωνικής / περιβαλλοντικής προσφοράς, εφαρμογή πολιτικών ισότητας και παρενοχλήσεων.
• Στον πυλώνα του Ανοίγματος / Προώθησης στην Κοινωνία, πρωτοστατεί μέσω διαφόρων δράσεων όπως τη διοργάνωση εκδηλώσεων, τη συμμετοχή του προσωπικού του σε δίκτυα και οργανώσεις με σκοπό τη διάχυση της συσσωρευθείσας γνώσης και τη γενικότερη αλλαγή στάσεων και αντιλήψεων.

Ως πρωτοπόρο Πανεπιστήμιο σε θέματα ΑΑ, το ΤΕΠΑΚ είναι μέλος σε σημαντικά σχετικά δίκτυα και κοινότητες όπως: το ΕΙΤ Climate-KIC που αποτελεί την κύρια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την καταπολέμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και την προώθηση της ΑΑ μέσω δράσεων συστημικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, τον σημαντικό διεθνή οργανισμό για την προώθηση της ΑΑ στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, Association for the Advancement of Sustainability in Higher Education (AASHE), το International Sustainable Campus Network (ISCN) με αποστολή να παρέχει ένα διεθνές φόρουμ για την ανταλλαγή πληροφορίων και την επίτευξη βιώσιμης λειτουργίας των πανεπιστημιουπόλεων ενσωματώνοντας την ΑΑ στην έρευνα και τη διδασκαλία, το Sustainable Development Solutions Network (SDSN) Cyprus που είναι αφιερωμένο στην παροχή επιστημονικών λύσεων για την υλοποίηση των 17 στόχων ΑΑ σε όλη την Κύπρο και το δίκτυο CSR Cyprus, το σημαντικότερο επαγγελματικό δίκτυο στην Κύπρο για ενίσχυση της εταιρικής βιωσιμότητας και υπευθυνότητας.

Από το 2014 και έπειτα το ΤΕΠΑΚ πετυχαίνει βραβεύσεις και διακρίσεις σχετικά με τις επιδόσεις του στην ενσωμάτωση της ΑΑ στους πυλώνες λειτουργίας του. Παραδείγματα αποτελούν η επαναλαμβανόμενη βράβευσή του για την εφαρμογή Πράσινων Δημοσίων Συμβάσεων από το Τμήμα Περιβάλλοντος του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος και η βράβευση του από το Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης (ΚΥΚΠΕΕ) ως «Χρυσό Προστάτη του Περιβάλλοντος» μέσω των παγκύπριων περιβαλλοντικών βραβείων. Ακόμη, σημαντική διάκριση και διεθνή αναγνώριση αποτελεί η συμπερίληψη του ΤΕΠΑΚ για δεύτερη συνεχή χρονιά στις θέσεις 301-400, στη νέα παγκόσμια κατάταξη «Times Higher Education (THE) Impact University Rankings 2021». Η συγκεκριμένη αποτελεί τη μοναδική κατάταξη παγκοσμίως που αξιολογεί τις επιδόσεις των πανεπιστημίων σε σχέση με τους 17 στόχους ΑΑ (SDGs – Sustainable Development Goals) του ΟΗΕ, μια πρωτοποριακή αποτίμηση της οικονομικής και κοινωνικής επίδρασής τους με βάση τους εν λόγω στόχους, αναγνωρίζοντας τον αντίκτυπο που έχουν τα πανεπιστήμια στον σύγχρονο κόσμο. Σε ό,τι αφορά τις επιμέρους ενότητες της αξιολόγησης, αξίζει να σημειωθεί πως το ΤΕΠΑΚ κατατάσσεται σταθερά για δεύτερη συνεχή χρονιά μεταξύ των καλύτερων 101-200 πανεπιστημίων του κόσμου σε 4 βασικούς τομείς: «SDG 3 – Καλή Υγεία και Ευημερία», «SDG 12 – Υπεύθυνη Κατανάλωση και Παραγωγή», «SDG 1 – Μηδενική Φτώχεια» και «SDG 7 – Φτηνή και Καθαρή Ενέργεια».

Δημοσιέυτηκε στην εφημερίδα Καθημερινή